A. Konstytucja RP
1. art. 59 ust. 2 Konstytucji RP: stanowi o prawie związków zawodowych do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych i innych porozumień;
2. art. 59 ust. 3 Konstytucji RP: prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie.
B. Ustawa o związkach zawodowych (dalej: „u.z.z.”)
1. art. 1 i art. 4 u.z.z.: Stanowi o niezależności i prawnym umocowaniu związków zawodowych do reprezentowania i obrony praw i interesów ludzi pracy. Zobowiązuje organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawców do jednakowego traktowania wszystkich związków zawodowych.
2. art. 3 u.z.z.: Zawiera zakaz nierównego traktowania w zatrudnieniu z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim.
3. art. 7 u.z.z.: Ustanawia prawo związków zawodowych do reprezentowania zbiorowych praw i interesów osób zatrudnionych oraz praw i interesów członków związków zawodowych w sprawach indywidualnych dotyczących wykonywania pracy zarobkowej. Ponadto, związek zawodowy może podjąć się obrony wobec pracodawcy praw i interesów osoby niezrzeszonej, na jej wniosek.
4. art. 21 u.z.z.: (w nawiązaniu do art. 59 ust. 2 Konstytucji RP) – stanowi o prawie związków zawodowych prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy, a także innych porozumień przewidzianych przepisami prawa pracy. W gałęziach pracy nieobjętych układami zbiorowymi regulacja warunków pracy i płacy wymaga konsultacji ze związkami zawodowymi.
5. art. 23 w zw. z art. 29 u.z.z.: Ustanawia prawo związków zawodowych do sprawowania kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestnictwa w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad BHP. W powyższych sprawach związki zawodowe mają prawo podjęcia działań interwencyjnych, jeśli ich zdaniem postępowanie organu administracji państwowej i samorządu terytorialnego lub pracodawcy jest niezgodne z prawem lub narusza zasady sprawiedliwości. Związek może wystąpić do właściwego organu z żądaniem spowodowania usunięcia we właściwym trybie stwierdzonej nieprawidłowości.
6. art. 25 ust. 5 i art. 31 ust. 3 u.z.z.: Stanowi o prawie pracownika pełniącego funkcję związkową do zwolnienia od pracy zawodowej na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności związkowej wynikającej z jego funkcji związkowej, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
7. art. 26 u.z.z. (w zw. z art. 184 i 185 KP) i art. 28 u.z.z.: Określają szczególne uprawnienia zakładowych i międzyzakładowych organizacji związkowych do:
a) zajmowania stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy oraz w indywidualnych sprawach osób wykonujących pracę zarobkową w zakresie związanym z wykonywaniem tej pracy;
b) zajmowanie stanowiska wobec pracodawcy lub organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw osób wykonujących pracę zarobkową;
c) sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
d) kierowanie działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałanie z państwową inspekcją pracy;
e) zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów;
f) uzyskiwania od pracodawcy informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej.
8. art. 27 u.z.z.: Nakłada na pracodawcę obowiązek uzgadniania z organizacją związkową:
a) regulaminu Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych oraz przyznawania świadczeń z tego Funduszu;
b) regulaminu nagród i premiowania.
c) zasad podziału środków na wynagrodzenia dla pracowników zatrudnionych w jednostkach sektora finansów publicznych.
9. art. 30 ust. 4 u.z.z. (w zw. z art. 2412 §2 k.p.): Określa prawo zakładowych organizacji związkowych w sprawach dotyczących zbiorowych praw i interesów osób wykonujących pracę zarobkową do tworzenia wspólnej reprezentacji związkowej.
10. art. 30 ust. 6 u.z.z. oraz art. 163 §11 k.p.: działające u pracodawcy organizacje związkowe bądź organizacje reprezentatywne w rozumieniu art. 253 ust. 1 lub 2 u.z.z., z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, przedstawiają wspólnie uzgodnione stanowisko w sprawach:
a) regulaminu wynagradzania;
b) regulaminów nagród i premiowania,
c) regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
d) planu urlopów lub regulaminu pracy,
e) okresu rozliczeniowego, o którym mowa w art. 135 § 2 i 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy,
f) wykazu prac, o którym mowa w art. 1517 § 4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy,
g) indywidualnego rozkładu czasu pracy, o którym mowa w art. 8 ust. 2-4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2019 r. poz. 1412 oraz z 2022 r. poz. 209).
11. art. 32 ust. 1 i art. 342 u.z.z.: Stanowi o prawie do ochrony trwałości stosunku pracy działaczy związkowych. Pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może: wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku prawnego ze wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z inną osobą wykonującą pracę zarobkową będącą członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnioną do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, jak również zmienić jednostronnie warunków pracy lub wynagrodzenia na niekorzyść chronionego działacza (z wyjątkiem przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także jeżeli dopuszczają to przepisy odrębne).
12. art. 33 ust. 1 u.z.z.: Ustanawia obowiązek pracodawcy w zakresie udostępnienia organizacji związkowej (na warunkach określonych w układzie zbiorowym pracy lub umowie) pomieszczeń i urządzeń niezbędnych do wykonywania działalności związkowej u pracodawcy.
C. Kodeks pracy (dalej: „k.p.”)
1. art. 232 k.p.: Nakłada na pracodawcę obowiązek współdziałania pracodawcy ze stroną związkową w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy.
2. art. 38 i art. 42 §1 k.p.: Stanowi o obowiązku pracodawcy uzyskiwania stanowiska organizacji związkowej w sprawach wypowiedzeń pracownikom umów o pracę zawartych na czas określony lub umów o pracę zawartych na czas nieokreślony oraz wypowiedzenia wynikających z umowy warunków pracy i płacy. Zakładowa organizacja związkowa, jeśli uważa, że wypowiedzenie byłoby nieuzasadnione, może w ciągu 5 dni od otrzymania zawiadomienia o zamiarze wypowiedzenia zgłosić na piśmie pracodawcy umotywowane zastrzeżenia.
3. Art. 67(20) k.p.: Zasady wykonywania pracy zdalnej określa się w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i zakładową organizacją związkową, a w przypadku gdy u pracodawcy działa więcej niż jedna zakładowa organizacja związkowa – w porozumieniu między pracodawcą a tymi organizacjami.
Jeżeli nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia z wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi, pracodawca uzgadnia treść porozumienia z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi w rozumieniu art. 25(3) ust. 1 lub 2 ustawy o związkach zawodowych, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy.
Jeżeli w terminie 30 dni od dnia przedstawienia projektu porozumienia przez pracodawcę nie dojdzie do zawarcia porozumienia zgodnie z § 1 albo 2, pracodawca określa zasady wykonywania pracy zdalnej w regulaminie, uwzględniając ustalenia podjęte z zakładowymi organizacjami związkowymi w toku uzgadniania porozumienia.
4. art. 772 §1, §1², 2, 4, 5 k.p.: Ustanawia obowiązek pracodawcy zatrudniającego co najmniej 50 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy, uzgadniania z organizacją związkową treści Regulaminu Wynagradzania.
Pracodawca zatrudniający co najmniej 20 i mniej niż 50 pracowników, nieobjętych zakładowym układem zbiorowym pracy ani ponadzakładowym układem zbiorowym pracy ustala warunki wynagradzania za pracę w regulaminie wynagradzania, jeżeli zakładowa organizacja związkowa wystąpi z wnioskiem o jego ustalenie.
5. art. 1042 §1 k.p.: Określa obowiązek pracodawcy uzgadniania z organizacją związkową treści Regulaminu Pracy.
6. art. 24123 k.p.: Dotyczy zdolności układowej na poziomie zakładu pracy. Zakładowy układ zbiorowy pracy zawiera pracodawca i zakładowa organizacja związkowa.
D. Ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej
1. art. 13 ust. 3: Stanowi o obowiązku dyrektora instytucji kultury uzyskania opinii organizacji związkowej działającej w tej instytucji kultury, dotyczącej projektu regulaminu organizacyjnego, określającego organizację wewnętrzną instytucji kultury.
2. art. 15 ust. 1: Określa prawo organizacji związkowej do opiniowania kandydatur na stanowisko dyrektora instytucji kultury oraz do wyrażania opinii w sprawie dotyczącej odwołania dyrektora. Zasięganie opinii związków zawodowych nie jest konieczne w przypadku wyłonienia kandydata na dyrektora w drodze konkursu.
3. art. 16 ust. 4 pkt 3: Nakłada na organ założycielski (organizatora) instytucji kultury obowiązek powołania do Komisji konkursowej oceniającej kandydatury na stanowisko dyrektora instytucji kultury – dwóch przedstawicieli zakładowych organizacji związkowych reprezentatywnych w rozumieniu art. 253 ust. 1 lub 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, działających w tej instytucji kultury.
Warszawa, listopad 2023 r.
