Zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2023 r. poz. 984 t.j., dalej: „Karta Nauczyciela”) w szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością. Przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych (ust. 2 art. 35 Karty Nauczyciela).
W myśl art. 30 ust. 6 pkt 2 Karty Nauczyciela organ prowadzący szkołę będący jednostką samorządu terytorialnego, uwzględniając przewidywaną strukturę zatrudnienia, określa dla nauczycieli, w drodze regulaminu szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, z zastrzeżeniem art. 35 ust. 3, – w taki sposób, aby średnie wynagrodzenia nauczycieli, składające się ze składników, o których mowa w ust. 1, odpowiadały na obszarze działania danej jednostki samorządu terytorialnego co najmniej średnim wynagrodzeniom nauczycieli, o których mowa w ust. 3”.
Z orzecznictwa sądowego wynika, że: „Wykładnia językowa art. 30 i art. 35 ustawy z 1982 r. Karta Nauczyciela wskazuje jednoznacznie, iż prawodawca w akcie prawnym rangi ustawowej kompleksowo uregulował kwestię ustalania szczegółowych warunków obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Przy tym zróżnicował w tym zakresie sytuację nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej i jednostki samorządowe o tyle, że określenie szczegółowych warunków obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe pozostawił w gestii jednostek samorządu terytorialnego prowadzących szkołę oraz udzielił delegacji do ich określenia właściwym ministrom odnośnie szkół prowadzonych przez organy administracji rządowej”.
Ponadto, ze stanowiska judykatury wynika również, że: „rada gminy ma jedynie kompetencje do określenia szczegółowych warunków obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, z zastrzeżeniem art. 35 ust. 3 ustawy. W tych ramach nie mieści się upoważnienie do decydowania o zachowaniu lub utracie przez nauczyciela prawa do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Określenie zatem przypadków, w których nauczycielowi nie przysługuje prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe nie mieści się w granicach wymienionego upoważnienia ustawowego”. Sądy wskazują, że: „Zawarte w art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela upoważnienie w żadnym przypadku nie oznacza, że organ stanowiący gminy może decydować, kto i kiedy zachowuje prawo do wynagrodzeń, a kiedy je traci. W normie kompetencyjnej z art. 30 ust. 6 pkt 2 Karty Nauczyciela nie mieści się upoważnienie do decydowania, w jakich przypadkach nauczyciel zachowuje lub traci prawo do wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe i doraźnych zastępstw należy ustalać w oparciu o Kartę Nauczyciela i przepisy Kodeksu pracy, do których odsyła art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela.
Zgodnie z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy.
W związku z powyższym należy wskazać, że co do zasady wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 Kodeksu pracy w zw. z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela).
Za faktycznie zrealizowane godziny ponadwymiarowe nauczyciele zachowują prawo do wynagrodzenia, zgodnie z art. 80 Kodeksu pracy i art. 35 ust. 3 Karty Nauczyciela. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy (ust. 3 art. 35 Karty Nauczyciela). Nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie za zrealizowane godziny ponadwymiarowe ustalone zgodnie z zasadami określonymi przez dyrektora szkoły.
Ponadto, zgodnie z przepisami Kodeksu pracy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy (art. 81 § 1 Kodeksu pracy).
Nauczycielowi, w przypadku nieobecności ucznia na zajęciach nauczania indywidualnego (nauczyciel nie jest uprzedzony o nieobecności), który pozostaje w dyspozycji pracodawcy przez cały czas niemożności wykonywania pracy, należy wypłacić wynagrodzenie za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Nauczyciel, któremu szkoła nie wypłaca takiego wynagrodzenia może wystąpić z pozwem do sądu pracy.
Na uwagę zasługuje również stanowisko wyrażone przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Opolu z dnia 5 stycznia 2023 r., zgodnie z którym: „nauczycielowi,który nie zrealizował przydzielonych mu godzin ponadwymiarowych z przyczyn od niego niezależnych, lecz leżących po stronie szkoły, przy jednoczesnym wykazaniu przez tego pracownika gotowości do pracy w godzinach ponadwymiarowych, przysługiwać będzie wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe” .
Magdalena Kossakowska
radca prawny
