W dniu 22 września 2023r. weszły w życie zmiany wprowadzone do Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: „k.p.c.”) ustawą z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1667).
1. Przed zmianą kpc sąd uznając wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne albo przywracając pracownika do pracy, na wniosek pracownika mógł w wyroku nałożyć na pracodawcę obowiązek dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Jak wynika z powyższego, uwzględnienie wniosku pracownika było uprawnieniem (charakter fakultatywny), a nie obowiązkiem sądu.
Po zmianach sąd jest związany wnioskiem pracownika. Obecnie art. 477² § 2 k.p.c. obowiązuje w następującym brzmieniu: „Uznając wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne albo przywracając pracownika do pracy, sąd na wniosek pracownika nakłada w wyroku na pracodawcę obowiązek dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania”.
W celu skorzystania przez pracownika z przewidzianego w art. 477² § 2 k.p.c. prawa muszą zostać spełnione następujące przesłanki:
- sąd wydał nieprawomocny wyrok orzekający bezskuteczność wypowiedzenia umowy o pracę lub przywracający pracownika do pracy w następstwie wadliwego wypowiedzenia umowy lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia przez pracodawcę;
- został złożony wniosek pracownika skierowany do sądu o nałożenie na pracodawcę obowiązku dalszego zatrudnienia pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.
Wniosek taki może być złożony zarówno w pozwie, jak i później, w innym piśmie procesowym (lub ustnie do protokołu, jeżeli pracownik działa bez profesjonalnego pełnomocnika procesowego) do momentu zamknięcia rozprawy.
Nałożenie przez sąd rejonowy na pracodawcę obowiązku zatrudnienia pracownika w okresie między wydaniem wyroku przywracającego do pracy a jego uprawomocnieniem się powoduje, że pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia z tytułu jej wykonywania od dnia podjęcia pracy. Pracodawca ma obowiązek dopuszczenia pracownika do pracy. Pracodawca będzie musiał zatrudniać pracownika przez cały okres trwania postępowania między instancjami i przez okres postępowania przed sądem II instancji.
W przypadku uwzględnienia przez sąd II instancji apelacji pracodawcy obowiązek dalszego zatrudniania pracownika wygasa. Obowiązek dalszego zatrudniania pracownika nie wygasa natomiast w przypadku uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
2. Drugą istotną zmianą jest dodanie nowego przepisu – art. 755(5) § 1 k.p.c. – w celu zapewnienia realnej ochrony praw i interesów pracowników szczególnie chronionych i zapobiegania skutkom długotrwałych procesów sądowych. Zgodnie z tym przepisem, w sprawach z zakresu prawa pracy, w których pracownik podlegający szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia dochodzi roszczenia o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy, sąd na wniosek uprawnionego na każdym etapie postępowania udzieli zabezpieczenia przez nakazanie dalszego zatrudnienia go przez pracodawcę do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.
Jak wynika z omawianego przepisu ochrona ta dotyczy sporów z zakresu prawa pracy o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy. Udzielenie zabezpieczenia następuje przez nakazanie dalszego zatrudnienia pracownika przez pracodawcę do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.
Przepis ten ma zastosowanie wyłącznie do pracowników podlegających szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia Objęci ochroną są więc m.in.: działacze związków zawodowych, członkowie rad pracowniczych, społeczni inspektorzy pracy, kobiety w ciąży, pracownicy na urlopach (macierzyńskich, rodzicielskich, ojcowskich, wychowawczych), pracownicy w wieku przedemerytalnym, pracownicy w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy (m.in. w trakcie zwolnienia lekarskiego), itd.
Sąd nie przydzieli ochrony „z urzędu”, ale wyłącznie na wniosek pracownika. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia, tak samo jak w pierwszym przypadku omówionym powyżej, może być wniesiony w odrębnym piśmie procesowym bądź stanowić element pozwu. Wyjątek dotyczy pracownika działającego bez adwokata lub radcy prawnego, który jest uprawniony do zgłaszania ustnie do protokołu powództwa oraz treści środków odwoławczych i innych pism procesowych (zob. art. 466 k.p.c.)
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia:
- powinien odpowiadać wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego, a nadto zawierać wskazanie sposobu zabezpieczenia, uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek;
- może być złożony na każdym etapie postępowania sądowego;
- pracownik nie ma obowiązku wykazania interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, a jedynie uprawdopodobnienie istnienia roszczenia. Uprawdopodobnienie dotyczy w praktyce dwóch aspektów: okoliczności faktycznych, na których opiera się roszczenie oraz podstawy prawnej roszczenia (dochodzone roszczenie znajduje podstawę normatywną);
- podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej;
- sąd rozpoznaje wniosek o udzielenie zabezpieczenia w jego granicach, biorąc za podstawę orzeczenia materiał zebrany w sprawie;
- na postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji.
Strony w celu uprawdopodobnienia mogą posługiwać się: zarówno środkami właściwymi dla zwykłego postępowania dowodowego (np. dokumentami, zeznaniami świadków lub opiniami biegłych), jak również środkami nieuznawanymi przez k.p.c. za dowody, np. pisemne oświadczenia osób trzecich.
Sąd będzie mógł odmówić udzielenia zabezpieczenia wyłącznie w przypadku oczywiście bezzasadnego roszczenia.
Zgodnie z orzecznictwem sądowym (zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 11 lutego 2015 r., I ACa 800/14) „w postępowaniu zabezpieczającym strona nie musi udowodnić istnienia roszczenia, a sąd na tym etapie nie rozstrzyga sprawy merytorycznie. Uwiarygodnienie roszczenia nie wymaga przedstawienia na tym etapie postępowania niepodważalnych dowodów na okoliczność, że roszczenie jest usprawiedliwione. Roszczenie jest uprawdopodobnione, jeżeli istnieje wiarygodna szansa na jego istnienie. Istota postępowania zabezpieczającego wyraża się w tym, że sąd dokonuje jedynie pobieżnej analizy dostarczonego przez wnioskodawcę materiału dowodowego. Możliwość dojścia, w wyniku pełnego postępowania, do wniosku o niezasadności roszczenia, jest więc oczywistym założeniem tej instytucji”.
Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji.
Pracodawca może żądać uchylenia prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia wyłącznie jeżeli wykaże, że po udzieleniu zabezpieczenia zaistniały przesłanki, o których mowa w art. 52 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, tj. uzasadniające rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych; popełnienie przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem; zawiniona przez pracownika utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku).
Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pracownika podlegającego szczególnej ochronie został prawomocnie oddalony przed dniem wejścia w życie zmian w k.p.c., tj. przed dniem 22 września br. nie stoi to na przeszkodzie, w postępowaniach wszczętych i niezakończonych przed tym dniem, złożeniu wniosku o udzielenie zabezpieczenia na podstawie przepisu art. 7555 § 1 k.p.c.
W postępowaniach wszczętych i niezakończonych przed dniem 22 września br. obowiązany może wystąpić z wnioskiem, o którym mowa w art. 755(5) § 1, także jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia zostało wydane na podstawie przepisów k.p.c. w brzmieniu dotychczasowym.
Magdalena Kossakowska
radca prawny
